مقدمه:
انتخاب نمایندگان مجلس یکی از مراحل مهم در فرآیند سیاست‌گذاری در هر کشور است. این انتخابات تأثیر بسیاری بر روی سیاست‌ها و تصمیماتی که در مجلس اتخاذ می‌شوند دارد. عوامل مختلفی بر انتخاب نمایندگان مجلس تأثیر می‌گذارند و در نهایت تاثیر آن‌ها بر سیاست‌گذاری قابل مشاهده است. در این مقاله، ابتدا این سوال مطرح می‌شود که چگونه می‌توان عملکرد یک نماینده مجلس را شناسایی کرد؟ و سپس به بررسی عوامل مؤثر بر انتخاب نمایندگان مجلس و تأثیر آن در سیاست‌گذاری می‌پردازیم.
عملکرد یک نماینده مجلس دارای ابعاد متعددی است. یک بعد، بعد فردی یک نماینده است که به لحاظ شخصیتی دارای چه ویژگی باید باشد؟ بعد دوم ناظر به عمکلرد حرفه ای یک نماینده است که به لحاظ شغل نمایندگی به عنوان یک شغل حرفه‌ای ، یک نماینده بایستی دارای چه شاخص هایی باشد؟ بعد سوم ناظر به عملکرد اجتماعی یک نماینده است که مسئولیت اجتماعی یک نماینده مجلس منجر به شاخص‌هایی می‌گردد و این که یک نماینده مجلس، از نظام جمهوری اسلامی نمایندگی می‌کند و بایستی در این خصوص شأنیت نظام مقدس جمهوری اسلامی را رعایت نماید. در ادامه خلاصه‌ای از یافته‌های این ابعاد آمده است.
ابعاد عملکرد فردی و عمومی:
ابعاد فردی یک نماینده مجلس دارای ویژگی های عمومی، اخلاقی و اسلامی است:
با توجه به ارزش‌های حاکم بر کشور دسته دیگری از شاخص‌ها با عنوان اخلاق‌مداری برای ارزیابی نماینده مشخص می‌گردد. این بحث هم از جهت فردی و هم از جهت اجتماعی مهم تقی می‌شود؛ و به دلیل الگوگیری جامعه از بزرگان و سردمداران خود، رعایت مسائل اخلافی بسیار مهم می‌باشد.در نظام جمهوری اسلامی غیر از دانایی و کفایت سیاسی، کفایت اخلاقی و اعتقادی هم لازم است. در این بین، بعضی از مفاهیم در مقوله اخلاقی، برای نمایندگان بسیار مهم‌تر بوده و در صورت نبود آن آسیب‌های جدی به کشور و اجتماع وارد خواهد شد که از جمله آن‌ها صداقت، شخصیت مستقل و حق پذیر است.
در انجام وظایف نمایندگی، باید ویژگی‌های اسلامی حکم‌فرما باشد تا جهت‌دهی کلی فعالیت‌های نماینده در جهت اهداف کشور و مردم قرار گیرد؛ به عبارت دیگر نمی‌توان از نماینده‌ای که مادی‌گرا بوده یا برای گرفتن رأی از مردم به هرچه که بتواند دست‌اندازی می‌کند، توقع رساندن کشور به قله‌های معنویت و پیشرفت و دیگر مسائل اسلامی داشت. لذا داشتن ویژگی‌های اسلامی برای نمایندگان مجلس جمهوری اسلامی یک فرض کلی خواهد بود.
ابعاد عملکرد حرفه‌ای:
نماینده از آن جهت که نمایندگی مردم در حاکمیت را بر عهده دارد، باید یک سلسله وظایف تخصصی بر عهده دارد، به‌عبارت‌دیگر مجموعه‌ای از فعالیت‌های حرفه‌ای را در پیش روی خود می‌بیند که از جمله آن‌ها قانون‌گذاری و نظارت است. در این حیطه که بزرگ‌ترین مجموعه شاخصه‌های تحقیق را نیز در برمی‌گیرد، ۲۹ شاخص شناسایی شده که در 5 عنوان سازمان‌دهنده دسته‌بندی شده است. این شاخص‌ها عبارتند از:
نماینده باید فعالیت‌های حرفه‌ای خود را بر محور علم استوار نماید. ریشه بسیاری از ناکارآمدی های یک نماینده از جهل سرچشمه می‌گیرد.
یکی از دو حیطه اصلی فعالیت نمایندگان، حیطه نظارتی بوده است که با توجه به مصونیت آن‌ها در انجام وظایف نمایندگی و همچنین اشراف و جایگاه نمایندگی آن‌ها، فرصت بی‌بدیلی را برای استفاده از ابزارهای نظارتی در جهت آبادانی کشور یا از بین بردن فساد، مهیا کرده است.
مسئله مهم دیگر در بعد عملکرد حرفه‌ای، وجود اشراف مناسب و کافی نماینده نسبت به جایگاه خود مطرح می‌شود و درثانی شناخت درست و دقیق امور محوله تا با درک درست از مسائل، رویارویی مناسبی با موضوعات داشته باشد.
در فهم و کیفیت قانون‌گذاری توسط نماینده شاخص‌های گوناگونی دخیل هستند، اما آنچه مورد توافق اکثریت است، سنجش کیفیت قانون‌گذاری از طرقی مانند پیامدسنجی رأی‌های نماینده یا نوع کنشگری نماینده در قبال طرح‌ها و لوایح پیشنهادی و… است تا بتوان ارزیابی درستی از نماینده به دست آورد.
ابعاد عملکرد اجتماعی:
در این تحقیق ۱۸ شاخص به صورت مستقیم در حیطه عملکرد اجتماعی نماینده استخراج گردیده است که در ۴ عنوان سازمان‌دهنده مطالبه‌گری حقوق اجتماعی، مردمی بودن، پاسخگویی و رسیدگی به محرومان به نحو زیر طبقه بندی شده است.
مطالبه‌گری یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های نمایندگی است که این مطالبه‌گری به صورت‌های مختلف بروز می‌یابد، گاه نماینده با نطق، مطالبه‌ای را مطرح می‌کند و گاه با ملاقات با مسئولین کشوری و گاه با نامه نگاری و… اما فارغ از قالب مطالبه‌گری‌ها محتوای مطالبات نیز نقش به سزایی در پیشبرد امور به ویژه پیشبرد امور اجتماعی و احیای حقوق مردم دارد. البته باید این مطالبه‌گری با توجه به مصالح مردم و حل مسائل عمومی قرار گیر نه منافع قومی یا جناحی. به دلیل اهمیت مطالبه‌گری توسط نماینده، این موضوع نیز باید در بررسی عملکرد نماینده به جدیت رصد و ارزیابی گردد.
یک نماینده باید با موکلینش بدون مرزبندی زیاد ارتباط بالا داشته باشد. این ارتباط راحت، زیاد، بدون نگاه از بالا به پایین، متواضعانه و بدون مرزبندی باشد. یک نماینده اصلح وظیفه دارد که اولا در بین مردم منطقه حضور داشته باشد و در ثانی وقتی در منطقه حضور دارد، فضا را امنیتی نکند. بحث دیگری که در این موضوع به میان می‌آید، میزان شفافیت است مردم نباید احساس غریبه انگاشته شدن از طرف نمایندگانشان داشته باشند.
یکی دیگر از وظایف نماینده در قبال مردم و اجتماع میزان پاسخگو بودن اوست. «یک نماینده با یک سری شعار و وعده از سوی مردم رأی گرفته است، میزان سودمندی او می‌تواند این‌طور ارزیابی شود که چه مقدار از شعارها و وعده های تبلیغاتی را محقق ساخته است. علاوه بر این، نماینده که به نمایندگی از مردم در معرض قانون‌گذاری و نظارت قرار گرفته است، باید در چگونگی عمل خویش، به موکلینش پاسخگو باشد. لذا برای این پاسخگویی، طبیعتاً میزان مصاحبه با رسانه‌های عمومی نیز نقش‌آفرینی پیدا خواهد کرد.
ابعاد عملکرد حاکمیتی:
نماینده به جهت قرارگیری در یکی از اصلی‌ترین ساختارهای حاکمیتی کشور، ملزم به رعایت و انجام فعالیت‌هایی در این راستا می‌باشد که روی‌هم‌رفته بخش زیادی از جهت‌دهی فعالیت نماینده را شامل می‌شود. ۲۳ مضمون پایه قرار گرفته و در ۴ تشریح شده است. در ادامه این عناوین ذکر می‌گردد:
نماینده برای ایفای نقش نمایندگی باید سالم بوده و پای‌بند به قانون باشد. از طرفی نماینده‌ای که دارای تخلفات زیادی بوده یا وامدار گروه ها و جریانات مختلفی است یا در عملکردهای گذشته اشتباهات فاحشی از خود نشان داده، در دوران نمایندگی این مسائل گریبان او را خواهد گرفت و اجازه پیشبرد مطلوب کارها را به وی نمی‌دهد.
داشتن یا نداشتن انگیزه‌ای سیاسی، سیاست‌زدگی، اقدامات جناحی، حریت و… همواره ازجمله مسائل مناقشه برانگیز نمایندگی بوده است. نماینده باید نسبت درستی با این‌گونه مسائل گرفته تا بتواند در ایفای وظایف نمایندگی عملکرد مناسبی از خود بروز دهد. به صورت کلی این گفته که «نماینده نباید دغدغه‌های غیر‌نمایندگی در جیبش داشته باشد، مورد اتفاق خبرگان بوده است؛ اما این به معنی نداشتن انگیزه یا کنش سیاسی در نماینده نخواهد بود. لذا داشتن شخصیت فعال سیاسی نه‌تنها مورد نکوهش نیست بلکه ممدوح نیز می‌باشد. آنچه مورد نکوهش است وابستگی در تصمیم و عملکرد سیاست‌زده و جناحی آن هم در جایگاهی ملی و فراجناحی است.
انقلابی بودن یکی دیگر از حیطه‌هایی است که نماینده در بعد عملکرد حاکمیتی، باد به نسبت با آن ارزیابی شود. انقلابی بودن یعنی کسی که به اهداف انقلاب اسلامی باور دارد و در جهت تحقق آن می‌کوشد. (خامنه‌ای، ۱۳۹۳) چون انقلاب ما انقلاب اسلامی بوده است لذا فرد انقلابی در اهتمام به ارزش‌های اسلامی و همسویی با آن‌ها قرار می‌گیرد. برای همین گفته شده است که «وظیفه ی نماینده‌های مجلس اهتمام جدی به اسلام و ارزش‌های اسلامی است و تحت هیچ شرایطی حق تخطی از آن را نماینده ندارد . فرد انقلابی اعتقاد به اسلام و قانون اساسی و ولایت‌فقیه دارد و مردم نیز توصیه به انتخاب چنین شخصی شده‌اند.
یکی دیگر از شاخص‌های انقلابی بودن مرزبندی با دشمن انقلاب است.
مجلس تجلی‌گاه حاکمیت مردم بوده و نمایندگان بعد از ورود به مجلس، دیگر فقط نماینده حوزه انتخابی خود نبوده، نماینده همه مردم کشور خواهند بود؛ بنابراین باید در تصمیم‌گیری‌ها مصالح عموم مردم را مدنظر قرار داده و رفع مشکلات عموم مردم را بر اقدامات قومی و بخشی اولویت دهند.
در ادامه به بررسی عواملی چون عامل حزبی، جغرافیایی، عوامل اجتماعی، اقتصادی و عوامل فرهنگی و ادیان در انتخاب نمایندگان مجلس می پردازیم.
یکی از عوامل مهم در انتخاب نمایندگان مجلس، عامل حزبی است. بسیاری از انتخابات مجلس در سراسر جهان بر اساس سیستم حزبی برگزار می‌شود. در این سیستم، احزاب سیاسی نقش مهمی در انتخابات دارند و تلاش می‌کنند نمایندگانی را که با عقاید و اهداف آن‌ها مطابقت دارند به مجلس انتخاب کنند. در این صورت، نمایندگان انتخاب شده احتمالاً به سیاست‌ها و تصمیمات حزبی تعهد خواهند داشت و در سیاست‌گذاری تأثیرگذار خواهند بود.
عامل دیگری که بر انتخاب نمایندگان مجلس تأثیر می‌گذارد، عامل جغرافیایی است. بسیاری از کشورها سیستم نمایندگی جغرافیایی دارند که بر اساس آن، مناطق مختلف کشور نمایندگان خود را انتخاب می‌کنند. در این سیستم، عوامل محلی و جغرافیایی می‌توانند بر روی انتخابات تأثیر بگذارند. برای مثال، در مناطق روستایی، مسائل مربوط به کشاورزی و منابع طبیعی مهم‌تر هستند، در حالی که در شهرها، مسائل اقتصادی و اجتماعی بیشتر توجه می‌شوند. بنابراین، نمایندگانی که از مناطق روستایی انتخاب می‌شوند، احتمالاً در سیاست‌گذاری بر مسائل کشاورزی و منابع طبیعی تأکید دارند.
عوامل اجتماعی نیز می‌توانند بر انتخاب نمایندگان مجلس و تاثیر آن در سیاست‌گذاری تأثیرگذار باشند. برای مثال، جنسیت، سن، تحصیلات و طبقه اجتماعی از جمله عوامل اجتماعی هستند که می‌توانند بر روی انتخابات تأثیر بگذارند. در بسیاری از کشورها، تلاش‌هایی برای افزایش نمایندگی زنان در مجلس صورت می‌گیرد. این تلاش‌ها به منظور تأمین نمایندگانی هستند که به مسائل زنان توجه بیشتری داشته باشند و در سیاست‌گذاری در این زمینه تأثیرگذار باشند.
عوامل اقتصادی نیز می‌توانند بر انتخاب نمایندگان مجلس و تأثیر آن در سیاست‌گذاری تأثیرگذار باشند. برای مثال، یکی از عوامل اقتصادی مهم برای انتخاب نمایندگان مجلس، مسائل مربوط به اشتغال و رفاه اجتماعی است. در زمان‌های رکود اقتصادی، اشتغال و رفاه اجتماعی مسئله‌ای مهم می‌شود و انتخاب نمایندگانی که بتوانند راهکارهایی برای بهبود این شرایط ارائه دهند، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.
عوامل فرهنگی و ادیان نیز می‌توانند بر انتخاب نمایندگان مجلس و تأثیر آن در سیاست‌گذاری تأثیرگذار باشند. بسیاری از کشورها ادیان رسمی دارند و ارزش‌ها و اعتقادات دینی می‌توانند بر روی انتخابات و تصمیماتی که در مجلس اتخاذ می‌شوند تأثیر بگذارند. علاوه بر این، فرهنگ و ارزش‌های مردم همچنین می‌توانند بر روی انتخابات و سیاست‌گذاری تأثیر بگذارند. برای مثال، در برخی کشورها، مسائل مربوط به حقوق بشر و دموکراسی از اهمیت بالایی برخوردار هستند و انتخاب نمایندگانی که این مسائل را در سیاست‌گذاری مورد توجه قرار دهند، مهم است.
نتیجه گیری:
در نهایت، عوامل موثر بر انتخاب نمایندگان مجلس و تاثیر آن در سیاست‌گذاری بسیار پیچیده و چند وجهی هستند. هر کشوری سیستم و عوامل خاص خود را در انتخاب نمایندگان مجلس دارد و تأثیر آن‌ها بر سیاست‌گذاری نیز متفاوت است. در نهایت، انتخاب نمایندگان مجلس باید به گونه‌ای باشد که نمایندگانی را انتخاب کند که بهترین سیاست‌ها و تصمیمات را برای کشور اتخاذ کنند و منافع عمومی را در نظر بگیرند.
