مقدمه:
از آنجا که دنیای کسب و کار امروزه با چالش‌های بسیاری مواجه است، توانایی تاب‌آوری برای بقا و رشد کسب‌و‌کارها بسیار حائز اهمیت است. تاب‌آوری به معنای توانایی سازمانها برای مقابله با تغییرات و شوک‌های خارجی و داخلی است و می‌تواند در برابر مشکلات و مخاطرات احتمالی نیز مقاومت نشان دهد. یکی از مهم‌ترین راهکارهاي تحقق اقتصاد مقاومتی حمایت از صنایع کوچک و متوسط و ایجاد ظرفیت پایداري در آنها به منظور مواجهه با تغییرات و تهدیدات محیطی است. در علم مدیریت رسیدن به چنین هدفی در قالب مفهومی به نام تاب‌آوري سازمانی نمود پیدا میکند. این مقاله به بررسی تأثیر تاب آوری بر کسب‌و‌کار می‌پردازد و راهکارهایی برای افزایش تاب‌آوری در سازمانها ارائه می‌دهد.
منشاء مفهوم تاب آوري:
واژه « تاب‌آوردن » در فرهنگ لغت معین « طاقت آوردن » و « تحمل کردن » معنا شده است و در فرهنگ واژگان مترادف و متضاد با واژگانی مانند «مقاومت کردن » و « پایداري کردن » مترادف است.
مفهوم تاب‌آوري در زمینه‌هاي گسترده و گوناگونی از قبیل اکولوژي، روانشناسی فردي و رفتار سازمانی، مدیریت زنجیره تأمین، مدیریت بحران و مهندسی ایمنی به کار رفته است. مفهوم تاب آوري به وسیله هولینگ در سال 1973 شهرت یافت و سپس در علوم مهندسی و اجتماعی و در علم مدیریت به کار گرفته شد.
« هولینگ » معتقد است تاب‌آوري یک اکوسیستم معیاري از توانایی جذب تغییرات و اختلالات بدون تغییر در ساختار و عملکردش است. در سال‌هاي اخیر نیز مفهوم تاب‌آوري در ادبیات مدیریت به کار رفته و یک بیان ساده از آن عبارت است از مقاومت در برابر شوك‌ها و فجایع گسترش یافته توأم با توانایی بازیابی و بازگشت به شرایط اولیه است.
اهمیت تاب آوری برای کسب و کار:
تاب‌آوری یکی از عوامل کلیدی برای بقا و رشد کسب‌و‌کارها است. در دنیای رقابتی امروزه، شرکت‌ها با چالش‌های زیادی مواجه هستند، از جمله تغییرات در بازار، تغییرات سیاسی و اقتصادی، محدودیت‌های منابع و رقابت شدید. تاب آوری به سازمانها کمک میکند تا با این تغییرات و چالش‌ها مقاومت کنند و بتوانند رشد و توسعه خود را حفظ کنند. بنابراین، تاب آوری برای کسب و کارها بسیار حائز اهمیت است.
تاب آوری سازمانی:
یک سیستم سازمانی متشکل از شبکه پیچیدهاي از عناصر و اجزاي فنی و اجتماعی مرتبط به هم می‌باشد که به وسیله تعامل و ارتباط غیرخطی که با یکدیگر دارند، هویت سازمانی منحصر به فردي را به وجود می‌آورند. در محیط کنونی که تغییر مستمر از ویژگی‌هاي جدا آن به شمار می‌رود، یک سیستم نیازمند آن است که به منظور پاسخگویی به نوسان‌هاي محیطی و حفظ عملکردش به قابلیت انطباق دست پیدا کند، از این رو تاب‌آور ساختن سازمان رویکردي است که در جهت انطباق با ریسک‌هاي محیطی در دستور کار مدیران قرار گرفته است. براي شناخت تاب آوري در سازمان از عباراتی همچون بازگشت به وضعیت اولیه و عادي ، نیرومندي، جذب کردن، زنده ماندن و رشدکردن استفاده شده است.
تاب‌آوري سازمانی اغلب به دوصورت تعریف میشود:
1) توانایی یک سازمان به منظور جذب فشار و حفظ یا بهبود عملکرد با وجود سختی‌ها و اختلالات.
2) توانایی یک سازمان به منظور ترمیم و بازگشت به حالت اولیه بعد از مواجهه با یک رویداد نامساعد.
با مطالعه ادبیات مربوط به تاب آوري سازمانی میتوان بیان کرد که برخی محققان تاب آوري سازمانی را به عنوان توانایی بازگشت به حالت اولیه در مواجهه با موقعیت‌هاي سخت و پیش‌بینی نشده در نظر می‌گیرند و برخی دیگر نگاهی فراتر از توانایی بازگشت را براي تاب آوري سازمانی متصور شده اند، براي مثال توسعه قابلیت‌هاي جدید و افزایش توانایی هماهنگی و بهروز شدن و یا ایجاد فرصت‌هاي جدید. تاب آوري در سازمان هدفی است که با ترکیب فعالیت‌هاي مدیریتی از جمله مدیریت ریسک، مدیریت امنیت، مدیریت بحران، مدیریت اضطراري و مدیریت تداوم کسب و کار میتوان به آن دست یافت. مطالعات صورت گرفته پیرامون تاب آوري سازمانی شامل رویکردهاي رفتاري، حسگري ، مدیریت ریسک، فرایند خود نوسازي و سیستمی میشود.
موانع اصلی تاب آوری سازمانها:
با درنظرگرفتن سازمان به عنوان سیستم انطباقی پیچیده میتوان به این نتیجه رسید که سه مانع اصلی بر سر راه سازمانها به منظور ارتقاي سطح تاب‌آوري وجود دارد.
اولین مانع آگاهی محدود سازمانها از محیطی است که در آن فعالیت می‌کنند، آگاهی موقعیتی بیانگر مواردي از قبیل شناسایی حوادث بالقوه و بررسی پیامدهاي آنها، آگاهی نسبت به میزان منابع در دسترس سازمان در مواجهه با بحران و آگاهی از تعهدات سازمان در رابطه با تمامی ذینفعان است.
دومین مانع عدم توانایی در شناسایی و مدیریت نقاط آسیب پذیر کلیدي است. آسیب پذیري‌هاي کلیدي به اجزایی از یک سیستم سازمانی اشاره دارد که با از دست دادن و یا آسیب دیدن آن خسارت جبران ناپذیري به سازمان وارد میشود.
سومین مانع فقدان توانمندي سازمانی در ایجاد انطباق‌پذیري می‌باشد. ظرفیت انطباق میزانی از فرهنگ و پویایی یک سازمان بوده که به موجب آن، سازمان می‌تواند در کسب وکار عادي و روزمره خود و در شرایط بحرانی نیز تصمیم‌هاي به موقع و مناسب اتخاذ نماید. ظرفیت انطباق توانایی شرکت در جایگزین کردن و تغییر دادن استراتژي‌ها، عملیات‌ها، ساختار حاکمیت و غیره به منظور مقابله با آشفتگی‌ها می‌باشد.
در ارتباط با تاب‌آوري سازمانی اهمیت فرهنگ را نیز نباید نادیده گرفت، در واقع برخورداري از یک فرهنگ تاب‌آوري، کلید موفقیت سازمان به شمار می‌رود. این فرهنگ نشان دهنده تمایل در به اشتراك‌گذاري و تازه‌سازي دانش و آمادگی مستمر به منظور پاسخگویی می‌باشد. بنابراین تاب‌آوري سازمانی داراي بعد دیگري با عنوان خلقیات تاب‌آوري می‌باشد. در ضمن معمولاً سازمانها با دو روش پاسخگویی سفت یا خشک و پاسخگویی منعطف به تهدیدات و مخاطرات محیطی پاسخ یا واکنش نشان می‌دهند.
عوامل مؤثر بر تاب آوری سازمانها:
تاب‌آوری یک سازمان به عوامل مختلفی بستگی دارد. عواملی مانند مدیریت موثر، استراتژی‌های مناسب، توانایی تطبیق با تغییرات بازار، توانایی مقابله با رقبا و همچنین فرهنگ سازمانی. مدیریت موثر و توانایی اتخاذ تصمیمات استراتژیک مهم‌ترین عواملی هستند که می‌تواند تأثیر بسزایی در تاب آوری سازمانها داشته باشد. همچنین، سازمان‌هایی که توانایی تطبیق با تغییرات بازار و محیط را دارند و می‌توانند به سرعت به تغییرات واکنش نشان دهند، تاب آوری بیشتری خواهند داشت.
راهکارهای افزایش تاب‌آوری سازمانها:
برای افزایش تاب آوری سازمانها، میتوان از راهکارهای زیر استفاده کرد:
الف- توسعه مهارت‌ها و دانش‌ها: سازمانها باید توانایی‌ها و مهارت‌های لازم را برای مقابله با تغییرات و چالش‌ها توسعه دهند. آموزش و آماده‌سازی کارکنان در مواجهه با موقعیت‌های پیچیده و تغییرات بازار بسیار مهم است.
ب- ایجاد فرهنگ سازمانی منعطف: سازمانها باید فرهنگی را ایجاد کنند که تغییرات را تحمل کند و به سرعت به آن واکنش نشان دهد. فرهنگ سازمانی منعطف و بازارگرا می‌تواند به سازمانها کمک کند تا با تغییرات بازار سازگار شوند و تاب‌آوری بیشتری داشته باشند.
ج- استفاده از فناوری: استفاده از فناوری‌های نوین می‌تواند به سازمانها کمک کند تا در مقابل تغییرات بازار و رقبا مقاومت نشان دهند. فناوری‌هایی مانند اینترنت اشیا، هوش مصنوعی و تحلیل داده‌ها می‌توانند به سازمانها در پیش‌بینی تغییرات بازار و اتخاذ تصمیمات مناسب کمک کنند.
د- همکاری با رقبا و شرکای تجاری: همکاری با رقبا و شرکای تجاری می‌تواند به سازمانها کمک کند تا در مقابل تغییرات بازار مقاومت نشان دهند. این همکاری‌ها می‌تواند شامل تبادل اطلاعات، تحقیق و توسعه مشترک و تقسیم سود باشد.
خصوصیات یک سازمان تاب‌آور:
یک سازمان تاب‌آور سازمانی است که قادر است خود را با شرایط متغیر تطبیق دهد و علیرغم مشکلاتی که وجود دارد به فعالیت خود ادامه دهد. در اینجا برخی از خصوصیات رایجی که در سازمان‌های تاب‌آور وجود دارند، آورده شده است. برخی از خصوصیات کلیدی یک شرکت تاب‌آور عبارتند از:
اینها تنها برخی از مواردی است که می‌تواند یک سازمان را انعطاف‌پذیرتر کند. با در نظر گرفتن یک رویکرد جامع و در نظر گرفتن تمام جنبه‌های کسب و کار، میتوان شروع به ایجاد انعطاف پذیری در سازمان کرد.
نتیجه‌گیری:
تاب‌آوری برای کسب‌و‌کارها بسیار حائز اهمیت است. با توجه به چالش‌های بسیاری که سازمانها امروزه با آنها مواجه هستند، تاب‌آوری می‌تواند به آنها کمک کند تا بتوانند در برابر تغییرات بازار و مشکلات مقاومت نشان دهند و رشد و توسعه خود را حفظ کنند. با توجه به عوامل مؤثر بر تاب‌آوری سازمانها، میتوان با استفاده از راهکارهای مناسب، تاب آوری سازمانها را افزایش داد و به بهبود عملکرد و رشد آنها کمک کرد.
